Pomimo tego, że prawie 400 lat temu
przestał być oficjalną rezydencją władców Rzeczypospolitej, jest miejscem szczególnym, łączącym wszystkich Polaków. Od samego początku istnienia Zamek na Wawelu miał dla ludności zamieszkującej obszar Rzeczypospolitej, a potem dla Polski i Polaków wielkie znaczenie. Najpierw jako miejsce, z którego władcy rządzili swym królestwem, następnie po przeniesieniu stolicy do Warszawy, pozostał miejscem koronacji i pochówków królów.

Zamek jest dwupiętrową budowlą z trzema skrzydłami (z pomieszczeniami) oraz
jednym parawanowym (od południa). Jego szata zewnętrzna jak i wnętrza mają
charakter renesansowy, barokowy, a także częściowo klasycystyczny. Posiada dziedziniec z krużgankami arkadowymi, bramę wjazdową i pięć wież mieszkalnych.
Zamek był na przestrzeni wieków wielokrotnie rozbudowywany i odnawiany. Liczne pożary, grabieże i przemarsze obcych wojsk, połączone z niszczeniem rezydencji, powodowały, iż obiekt wielokrotnie odbudowywano w nowych stylach architektonicznych, oraz remontowano jego szatę zewnętrzną, a także przekształcano i zmieniano wygląd, i wyposażenie wnętrz.

W odrodzonej w r. 1918 Polsce zamek pełnił funkcję reprezentacyjnej rezydencji głowy państwa oraz muzeum wnętrz historycznych. W okresie niemieckiej okupacji Polski na Wawelu mieszkał hitlerowski generalny gubernator Hans Frank. Cenniejsze eksponaty, w tym arrasy i miecz koronacyjny „Szczerbiec” Polacy zdążyli wywieźć do Kanady, skąd powróciły dopiero w latach 1959-1961. Obecnie gospodarzami wzgórza
są: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki oraz Zarząd Bazyliki Metropolitalnej na Wawelu.